Het overheidsgeld voor stadsvernieuwing is op. Stimuleer daarom vooral private initiatieven. Dat is een van de vijf aanbevelingen van onderzoeker en Bijlmermeer-expert Frank Wassenberg. Een actueel voorbeeld van zo’n initiatief is de verkoop van ‘klusflats’ in de Bijlmer. Wassenberg promoveerde op dinsdag 12 maart aan de TU Delft.
Frank Wassenberg, werkzaam voor Onderzoeksinstituut OTB van de TU Delft en voor Platform31, richtte zich in zijn proefschrift op problemen in grootschalige woonwijken, vooral de Bijlmermeer. ‘Veel grote woonwijken functioneren vrij probleemloos. Dit neemt echter niet weg dat veel probleemwijken indertijd grootschalig ontworpen zijn en al vrij snel na de bouw in de problemen terecht kwamen’, zegt Wassenberg. ‘Het hoogtepunt lag in de naoorlogse massabouw, met inbegrip van hoogbouwwijken. Hoogbouw was de uitdrukking van een nieuwe wereld, van moderne ideeën, een egalitaire samenleving, leunend op technologische oplossingen, en een bouwkundig antwoord op verontrustend hoge prognoses voor bevolking en mobiliteit.’
Wassenberg: ‘Het mag op zijn minst opmerkelijk worden genoemd dat deze ‘best doordachte stedenbouw’ heeft geleid tot misschien wel de grootste probleemwijken ooit. Het imago van de Bijlmermeer bijvoorbeeld, was al vrij snel na de oplevering rampzalig. Vanaf de jaren tachtig tot begin deze eeuw was de Bijlmer de meest problematische woonwijk, het afvoerputje van Nederland.’
‘Deze situatie is gelukkig verbeterd. Ergens in de jaren negentig drong namelijk het besef door dat een integrale aanpak nodig was, met een gebiedsgerichte aanpak (per wijk); de integratie van verschillende sectoren: woningbouw, welzijn, ruimtelijke ordening, sociale zaken, economische ontwikkeling, onderwijs, verkeer en veiligheid en samenwerking tussen partijen, participatie van burgers en marktpartijen.’
Inmiddels hebben andere gebieden de Bijlmer ingehaald. De Bijlmermeer is nog maar een van de wijken op de lijst van probleemwijken en bezet door het succes van de integrale aanpak niet langer de onderste positie. Wat kunnen andere grote probleemwijken, zoals Rotterdam-Zuid, nu leren van de jarenlange Bijlmerervaring? Dit is volgens Wassenberg samen te vatten in vijf belangrijke inzichten:
De tijden van grootschalige ingrepen zijn voorlopig voorbij. Faciliteer en stimuleer private initiatieven van burgers en marktpartijen. Een actueel voorbeeld van zo’n initiatief is de verkoop van ‘klusflats’ in de Bijlmerflat Kleiburg, waarvoor de woningcorporatie renovatie niet meer kon betalen. Tegen een sterk gereduceerde prijs kan men daar een flat kopen, die dan binnen wel zelf afgebouwd moet worden.
Ga verder niet uit van belemmeringen (gewoontes; bestemmingsplannen, regelgeving), maar ga uit van kansen en mogelijkheden. Experimenteer, en zoek de grenzen van vernieuwing op: juist probleemwijken bieden hiertoe mogelijkheden. Koester lokale initiatieven.
Maak zoveel mogelijk variatie, vergroot fysieke verschillen (woningen, openbaar gebied), benut passerende initiatieven die variatie bevorderen. Benut het eigene van het gebied. Investeer in kwaliteit, zeker op gezichtsbepalende plekken.
Richt je op bewoners die positief zijn ingesteld, de ‘believers’. Verleid hen om te blijven of (terug) te komen. Bied aantrekkelijke mogelijkheden om sociale klimmers in het gebied te houden. Doe aan hen een ‘offer they can’t refuse’. Bied betere woningen voor minder geld dan concurrerende alternatieven. En faciliteer mensen die liever weg willen; negatief georiënteerden zullen een wijk niet beter maken.
Continueer succesvolle maatregelen. De meeste klachten ontstaan wanneer basiswaarden tekortschieten: ‘schoon, heel en veilig’. Laat de omgeving uitstralen wat normaal is. Maak (samen) duidelijk wat regels zijn, en handhaaf die. Wees zichtbaar aanwezig. Ga door met sociale en economische stimuleringsmaatregelen, zorg dat mensen meedoen. En combineer dit met het vorige: koester de positief ingestelde bewoners.
Bied buitenstaanders een reden om naar het gebied te komen. Creëer regionale voorzieningen. Nodig buitenstaanders (en media) uit om functionele redenen; zorg dat er wat te halen is. Breng positief nieuws actief naar buiten.
Het proefschrift is hier te downloaden. Een gedrukt exemplaar bestellen kan hier.
